طرح تحول سلامت

طرح تحول سلامت از همان ابتدای ایده و اجرا، موافقان و مخالفان سرسختی داشت اما سال‌ها بعد، وقتی پای کرونا به میان آمد، موافقان و مخالفانش متفق‌القول شدند که کنترل همه‌گیری، بدون زیرساخت‌سازی‌های طرح تحول، امکان‌پذیر نبود. اگر آن طرح در نظام سلامت کشور کلید نخورده بود، امکان پاسخگویی به سونامی مراجعات بیمارستانی و مدیریت اپیدمی در کشور وجود نداشت. افزایش چشمگیر تعداد تخت‌های بیمارستانی و راه‌اندازی پرونده الکترونیک سلامت از مهم‌ترین دستاوردهای طرح تحول بود که در بحبوحه همه‌گیری توانست دستگیر نظام سلامت شود.

تعداد کل تخت‌های بیمارستانی کشور در سال ۱۳۹۲ حدود ۸۴ هزار عدد بود که بیش از نیمی از آنها فرسوده بودند و طول عمری بیش از ۴ دهه داشتند. با اجرای طرح تحول سلامت، ۳۱۶ هزار تخت بیمارستانی جدید در پنج سال ‌و نیم ساخته شد. نوسازی ۴۵ هزار تخت بیمارستانی، ساخت و تجهیز ۲۵۰۰ تخت مراقبت‌های ویژه، راه‌اندازی ۳۷ پایگاه اورژانس هوایی، افزایش ۱۵۰۰ تخت اورژانس و بهسازی ۱۸۰ بخش اورژانس در کشور از دیگر دستاوردهای طرح تحول بود که ارزش و اهمیتش در بحران کووید ۱۹ دوباره و دوچندان نمایان شد.

واقعیت این است که توسعه و سلامت در جهان امروز، هم‌سرشت و هم‌سرنوشت‌اند. توسعه پایدار در سایه سلامت افراد جامعه محقق می‌شود. مطالعات انجام‌شده در ۹ کشور برخوردار از رشد اقتصادی طی ۱۲۵ سال نشان داده است که رابطه‌ای مستقیم بین بهبود خدمات سلامت و رشد اقتصادی وجود دارد؛ به نحوی که ۲۶ تا ۴۰ درصد رشد اقتصادی این کشورها در سایه بهبود خدمات سلامت شکل گرفته است.

اصل ۲۹ قانون اساسی ما نیز برخورداری مردم از خدمات بهداشتی‌-درمانی را حقی همگانی می‌داند. در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشورمان به برخورداری از سلامت، رفاه اجتماعی و برخورد با فساد، فقر و تبعیض اشاره و تأکید شده است که ایران باید در تولید، نشر و بهره‌مندی از علوم، عدالت در سلامت و دسترسی مردم به خدمات اولیه بهداشتی در منطقه به رتبه اول دست یابد. اما واقعیت چیست؟ آمار و ارقام چه می‌گویند؟

اگر به اسناد و آمارهای پیش از اجرای طرح تحول استناد کنیم، می‌بینیم که در سال ۱۳۹۰، به‌ عنوان مثال، سهم پرداخت از جیب مردم ایران برای هزینه‌های سلامت ۵۶ درصد بوده است. ۱۸ درصد از این هزینه‌ها را دولت، کمتر از ۲۰ درصد را بیمه‌ها و بخشی را نیز بیمه‌های خصوصی پرداخت می‌کردند. این در حالی بود که براساس برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه، سهم پرداخت از جیب مردم باید به ۳۰ درصد می‌رسید.

در شرایطی که این رقم در کشورهایی مانند ترکیه و عراق، به ترتیب، ۲۵.۱ و ۱۹.۳ درصد بود؛ سهم پرداختی مردم در کشور ما در مقطعی حتی به ۶۰ درصد رسید؛ یعنی کشور ما جزء معدود کشورهایی در جهان بود که پرداخت از جیب مردم در حوزه سلامت آن‌ها از مرز ۵۰ درصد تجاوز ‌می‌کرد. نتیجه چیست؟ روشن است: عدم مراجعه مردم برای درمان، عدم پی‌گیری درمان، بی‌عدالتی در دسترسی به خدمات درمانی،‌ فقیرتر شدن گروهی از بیماران و سقوط آنها به زیر خط فقر؛ کما اینکه ۲ سال قبل از اجرای طرح تحول سلامت در ایران، به گواهی آمار و اسناد موجود، سنگینی هزینه‌های درمان باعث شده بود ۷۰۰ هزار نفر از هموطنانمان زیر خط فقر بروند.

با تصویب و ابلاغ طرح تحول سلامت از سوی هیأت دولت، بیمه شدن افراد فاقد بیمه در کشور اولویت یافت و در همان فاز اول اجرای طرح، بیش از ۷ میلیون نفر از هموطنان توسط سازمان بیمه سلامت ایرانیان بیمه شدند. ارتقای خدمات هتلینگ بیمارستان‌ها، متناسب‌سازی تعرفه پزشکان، ماندگاری پزشکان در مناطق محروم، راه‌اندازی و گسترش اورژانس هوایی، رایگان شدن زایمان طبیعی، حضور پزشکان در شیفت‌ شب بیمارستان‌های بالای ۶۴ تخت و مهم‌تر از همه، کاهش پرداختی مردم از دیگر بسته‌های خدمتی طرح تحول سلامت بود.

دسترسی مردم به خدمات اولیه بهداشتی در شهرهای زیر ۱۰۰ هزار نفر و داشتن پزشک، ماما، دارو، واکسن و ارائه مکمل‌های غذایی به زنان باردار و نوزادان در مراکز بهداشتی ـ درمانی از جمله اقدامات صورت‌گرفته در گام دوم طرح تحول در حوزه بهداشت بوده است. طی دو ماه، بیش از هزار خانه بهداشت جدید در سراسر کشور به بهره‌برداری رسید؛ بیش از هزار پزشک در روستاهای کشور مشغول خدمت شدند و کمبود پزشک در استان‌های پهناوری مانند سیستان و بلوچستان و بوشهر و فارس مرتفع شد. همه این دستاوردها در حالی بود که تا آن مقطع زمانی از ۱۱ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده برای اجرای این طرح، فقط حدود ۶۸۰۰ میلیارد تومان تصویب شده بود.

گام سوم طرح تحول، ارزش‌گذاری نسبی خدمات سلامت بود. متاسفانه در گذشته به دلیل ‌کم‌توجهی مسئولان به خدمات پزشکی، شرایط خوبی در این حوزه نداشتیم؛ به نحوی که از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۹ دستمزدها و تعرفه‌های پزشکی تقریباً ثابت مانده بود، در حالی که در مقاطعی با تورم ۴۴ درصدی نیز مواجه بودیم. با اجرای کتاب جدید تعرفه سلامت، ۱۷۰۰ خدمت پزشکی فاقد تعرفه، تعرفه‌گذاری شدند و بیمه‌ها نیز ۳۹۹ نوع خدمت ضروری را تحت پوشش قرار دادند. به این ترتیب، نظام سلامت کشور توانست با تعرفه‌گذاری مناسب در رشته‌هایی مانند جراحی قلب کودکان، علوم پایه و رشته‌های داخلی که تقریباً دیگر متقاضی نداشتند، پذیرش دانشجو داشته باشد و در عین حال، یک انضباط مالی به وجود آورد تا رابطه مالی مستقیم بین پزشک و بیمار قطع شود.

در ۶ ماه اول اجرای طرح تحول، واردات دارویی بیش از ۳۰ درصد کاهش یافت و در ۶ ماه دوم نیز قیمت داروهای خارجی، ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش پیدا کرد. با اجرای این برنامه، کمبود اقلام دارویی از ۲۷۰ قلم به کمتر از ۳۰ قلم رسید و در عین حال، ورود داروهای تک‌نسخه‌ای از ۱۹۴ میلیون دلار به ۴۴ میلیون دلار کاهش پیدا کرد. در بیمارستان‌ها نیز تجهیزات و داروها چندین برابر گذشته در اختیار مردم قرار گرفت.

ابلاغ سیاست‌های کلی سلامت از سوی مقام معظم رهبری و حمایت‌های بی‌دریغ دکتر حسن روحانی که در آن مقطع زمانی، برخی فعالان حوزه سلامت به او «رئیس‌جمهور سلامت» لقب دادند، موجب شد سلامت در اولویت کار دولت تدبیر و امید قرار بگیرد و زمینه برای ارتقای عادلانه سلامت در میهن عزیزمان فراهم شود.